Małżonkowie i konkubenci nie mają w Norwegii dokładnie tych samych praw. Jeśli partnerzy mają wspólne potomstwo lub mieszkają ze sobą dłużej niż 5 lat, nabierają pewnych praw, jednak wciąż nie tyle samo, co małżonkowie. Prawnicy doradzają zatem konkubentom zawarcie umowy majątkowej.
W Norwegii za związek nieformalny, czyli konkubinat (nor. samboerskap) uważa się taki, w którym dwie osoby mieszkają ze sobą bez zawarcia formalnego związku małżeńskiego. Nie istnieje osobna ustawa o konkubinacie, zasady współżycia są regulowane poprzez przepisy zawarte w kilku różnych ustawach. To powoduje pewne prawne zamieszanie, bowiem jedne przepisy definiują związek partnerski po 5 latach wspólnego zamieszkania, zaś inne po 2 latach zamieszkania.
Norweskie prawo nakłada na partnerów obowiązki i przyznaje im przywileje, choć nie dokładnie takie same jak małżonkom. Poniżej przedstawiamy przegląd najważniejszych kwestii prawnych na ten temat.
Podatki
W przypadku podatku majątkowego (nor. formuesskatt) każdy podatnik w Norwegii ma kwotę wolną od podatku w wysokości 1,5 mln NOK. Małżonkowie mogą podzielić między sobą kwotę 3 mln, ale tego samego przywileju nie posiadają konkubenci. Dla przykładu, jeśli jeden małżonek posiada majątek wart 3 miliony, zaś drugi nie posiada majątku wcale, pierwszy nie zapłaci podatku od majątku. W takim samym wypadku konkubent zapłaci podatek od 1,5 mln NOK majątku, czyli 0,85% od kwoty, co daje 12 750 NOK.
Jeśli chodzi o przenoszenie między sobą odpisów, małżonkowie mogą to robić, co opłaca się, gdy istnieje pomiędzy nimi duża różnica dochodów. Konkubenci mogą to zrobić tylko wtedy, jeśli zawarli między sobą umowę majątkową.
Prawo pobytu
Prawo do pobytu w Norwegii (dłuższego niż 3 miesiące) można uzyskać między innymi poprzez łączenie rodzin. Dotyczy to głównie małżonków, ale również partnerów, pod pewnymi warunkami.
Aby uzyskać prawo pobytu z racji konkubinatu, konkubenci muszą być pełnoletni i nie mogą pozostawać w związku małżeńskim z inną osobą. Para musi uprzednio mieszkać ze sobą przez dwa lata i mieć zamiar nadal mieszkać razem. Dwuletni okres wspólnego zamieszkiwania nie jest wymagany, gdy para ma wspólne dziecko. Pozwolenie można też uzyskać pomimo braku dwuletniego okresu zamieszkania, gdy partnerka jest w ciąży.
Rodzicielstwo
W przypadku małżonków norweskie prawo zakłada, że ojcem dziecka jest ten mężczyzna, który jest mężem matki w chwili narodzin dziecka. W konkubinacie ojcostwo ustala się na podstawie oświadczenia mężczyzny. W razie, gdyby ojciec nie skorzystał z żadnego z istniejących sposobów na złożenie deklaracji, ustaleniem ojcostwa zajmuje się państwo, czyli w praktyce NAV.
W związkach konkubinackich, podobnie jak w małżeństwach, oboje rodzice mają taką samą władzę rodzicielską i obowiązek zapewnienia potomstwu jak najlepszej opieki. Oboje są zobowiązani do łożenia finansowego na dziecko, stosownie do swoich zarobków.
Gdy konkubenci się rozstają, nadal jako rodzice mają takie same obowiązki wobec potomstwa. Ich prawa nie będą już jednak tożsame, jeśli dziecko zamieszka wyłącznie z jednym z nich (tak samo jest w przypadku rozwodzących się małżonków). Ten rodzic, który miesza z dzieckiem, decyduje np. o sprawach codziennych, na przykład o wyborze szkoły czy zajęć dodatkowych dla dziecka. Oboje rodzice mają taki sam obowiązek pokrywania kosztów utrzymania. Rodzic, który nie mieszka z dzieckiem lub mieszka tylko od czasu do czasu (np. zabiera je na weekendy), ma z zasady prawo do kontaktów i rekompensowania drugiej stronie większych wydatków.
Konkubinat a sprawy w NAV
Posiadanie małżonka może wpłynąć na wysokość danego świadczenia na wiele sposobów – niekiedy znaczenie ma dochód małżonka, niekiedy zaś jednemu z małżonków należy się coś po śmierci drugiego.
NAV przyznaje partnerom dokładnie te same prawa co małżonkom, jeśli partnerzy mają wspólne potomstwo. Ten sam przypadek ma miejsce, jeśli partnerzy byli wcześniej małżeństwem, ale rozwiedli się, a następnie zeszli ponownie, ale już bez formalizowania relacji.
Jeśli w konkubinacie nie ma dzieci, NAV traktuje partnerów inaczej na małżonków, co wpływa na wysokość świadczenia.
Lista wybranych świadczeń, w których posiadanie partnera (konkubenta) ma znaczenie przy ustalaniu wysokości wypłaty:
- – Emerytura z tyt. osiągnięcia wieku emerytalnego
- · Zasiłek pogrzebowy
- · Renta z tytułu niezdolności do pracy
- · Renta z tytułu niezdolności do pracy dla małżonka pozostającego przy życiu
- · Zasiłek dla samotnej matki lub ojca
- · Zasiłek dla osoby pielęgnującej członka rodziny
- · Świadczenia dla małżonka pozostającego przy życiu
- · Emerytura z tyt. osiągnięcia wieku emerytalnego dla małżonka pozostającego przy życiu.
Jeżeli konkubenci się rozchodzą i decydują osobnym zamieszkaniu, należy o tym poinformować NAV w przypadku pobierania niektórych świadczeń (tak samo, jak małżonkowie mają obowiązek poinformować urząd o rozwodzie).
Stosunki własności
W konkubinacie, w przeciwieństwie do małżeństwa, nie są regulowane stosunki własności. Oznacza to, że jeżeli zamieszkasz ze swoim partnerem, to bez względu na to, ile lat pozostajecie ze sobą, pozostajesz właścicielką/lem swoich rzeczy, zaś partner swoich. Wszystko co samodzielnie kupicie lub odziedziczycie, pozostaje wyłącznie wasze i nie staje się współwłasnością partnera.
W praktyce oznacza to, że jeśli np. dom wspólnego zamieszkania należy do partnera, to nie musi on pytać Cię o zdanie, gdy chce go sprzedać. Może też w każdej chwili poprosić Cię o znalezienie sobie nowego lokum. Istnieją od tego nieliczne wyjątki.
W konkubinacie można zostać współwłaścicielami nieruchomości czy innych dóbr na zasadzie umowy. Jeżeli zatem kupujecie razem dom i chcecie nim wspólnie rozporządzać, powinien mieć on dwóch współwłaścicieli na pisemnej umowie. Współwłaścicielami stajecie się też wtedy, gdy wspólnie kupujecie coś dzieląc się kosztami. W związku partnerskim można też stać się współwłaścicielem na zasadzie tak zwanych „nakładów w toku pożycia”, na przykład gdy partnerzy wspólnie przez dłuższy czas utrzymują mieszkanie. Najczęściej właśnie z tego tytułu toczą się spory sądowe między rozstającymi się konkubentami.
Konkubenci mogą zawrzeć ze sobą umowę majątkową, w której określą zasady podziału majątku i ewentualnego długu na wypadek rozstania. Jeśli nie posiadają umowy, po rozstaniu każdy zachowuje swoją własność. Od tej ostatniej zasady jest kilka wyjątków.
Odpowiedzialność za finanse
W związku partnerskim, w przeciwieństwie do małżeństwa, każdy odpowiada sam za swoje finanse. Jeśli konkubent zaciągnie dług, dłużnik nie może wymagać od Ciebie jego spłacania. Zobowiązania finansowe partnera są wyłącznie jego zobowiązaniami. Partner nie może też wymagać od drugiego partnera, iż będzie pokrywał wydatki związane z czymś, co jest wyłącznie jego własnością, na przykład spłacać raty za zakupiony samochód.
W przypadku związków małżeńskich norweskie prawo nakłada na małżonków konieczność utrzymywania się nawzajem w razie np. choroby. Oznacza to, że jeden małżonek ma obowiązek zapewnić drugiemu dach nad głową i wyżywienie, gdyby zdarzyło się, iż na przykład w wyniku choroby ten nie jest w stanie sam się utrzymać. Taki obowiązek nie istnieje w konkubinacie.
Śmierć konkubenta
W myśl norweskiej ustawy o dziedziczeniu, konkubentami są dwie pełnoletnie osoby, które nie pozostają w związku małżeńskim ani w konkubinacie z innymi osobami i żyją w związku przypominającym małżeństwo. Muszą więc stanowić parę i z zasady mieszkać razem, chociaż nie ma wymogu bycia zarejestrowanym pod wspólnym adresem. Aby dziedziczyć po sobie, muszą być w konkubinacie przez przynajmniej pięć lat bądź mieć wspólne dziecko bądź się go spodziewać.
Gdy umiera partner, z którym ma się wspólne dziecko, należy w ciągu 60 dni wysłać zawiadomienie do sądu rejonowego z podaniem danych wszystkich spadkobierców zmarłego. Trzeba też zrobić listę własności zmarłego i swoją. W takim wypadku sąd rejonowy oceni, czy wolno Ci zająć tak zwany majątek niepodzielny zmarłego. Jeśli nie posiadaliście wspólnych dzieci, nie masz prawa do objęcia majątku niepodzielnego. Konkubent nie może ci go też zapisać w testamencie. W przypadku innego typu majątku istnieje szereg skomplikowanych zasad. Prawo do dziedziczenia zależy głównie od stażu związku oraz tego czy posiada/ło się wspólne potomstwo.
